Küresel piyasalar Borsa İstanbul'u nasıl etkiliyor?

Küresel piyasalar, dünya ekonomisinin nabzını tutan karmaşık bir sistemdir. Bu sistem, farklı ülkelerin finansal merkezlerini birbirine bağlayarak, yatırımcıların ve şirketlerin uluslararası düzeyde işlem yapmasına olanak tanır. Borsa İstanbul, Türkiye'nin en önemli sermaye piyasası kurumu olarak, bu küresel ağın önemli bir parçasıdır. ABD borsaları başta olmak üzere, dünya çapındaki borsa endekslerinin hareketleri, Borsa İstanbul üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir.

Bu makalede, küresel piyasaların Borsa İstanbul'a olan etkisini derinlemesine inceleyeceğiz. İlk olarak, dünya finansal piyasalarının genel görünümüne göz atacağız. Ardından, Borsa İstanbul'un yapısını ve işleyişini ele alacağız. Daha sonra, ABD ve Asya borsaları gibi önemli küresel piyasaların Borsa İstanbul ile olan ilişkisini ve korelasyonunu değerlendireceğiz. Son olarak, bu etkileşimlerin Türkiye ekonomisi için ne anlama geldiğini tartışacağız.

KÜRESEL PİYASALARIN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Küresel piyasalar, dünya ekonomisinin nabzını tutan karmaşık bir sistemdir. Bu bölümde, önemli küresel endeksler, ekonomik göstergeler ve uluslararası ticaret trendleri ele alınacaktır.

ÖNEMLİ KÜRESEL ENDEKSLER

Dünya borsa endeksleri, yatırımcıların pay piyasalarındaki yolculuğuna yön veren önemli göstergelerdir. Bu endeksler, potansiyeli ve değeriyle ön plana çıkan şirketlerin performansını izler ve genel piyasa performansı hakkında fikir verir.

Öne çıkan bazı küresel endeksler şunlardır:

1. S&P 500 Endeksi: ABD'nin en büyük 500 hisse senedini kapsayan bu endeks, Amerika'nın ekonomik istikrarını ve piyasa gücünü ölçmek için önemli bir göstergedir.
2. Dow Jones Sanayi Ortalaması: ABD piyasalarında işlem gören en başarılı 30 hisseyi içerir.
3. Nasdaq 100: ABD'de teknoloji sektörüne odaklanan ve en iyi 100 teknoloji şirketinin performansını ölçen bir endekstir.
4. FTSE 100 Endeksi: Londra Borsası'nda işlem gören piyasa değeri en yüksek 100 İngiliz şirketini kapsar.
5. Nikkei 225 Endeksi: Japonya'nın Tokyo Menkul Kıymetler Borsası'nda işlem gören en büyük 225 Japon şirketinin performansını ölçer.

KÜRESEL EKONOMİK GÖSTERGELER

Küresel ekonominin sağlığını değerlendirmek için kullanılan çeşitli ekonomik göstergeler bulunmaktadır.

Bunlardan bazıları:

1. Küresel Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH): Bir ülkenin belirli bir dönemde ürettiği mal ve hizmetlerin toplam değerini ölçen önemli bir ekonomik göstergedir. 2023 yılı itibariyle, dünya genelindeki GSYİH rakamları, ekonomik büyüme ve durgunluk dönemlerini belirlemekte kritik bir rol oynamaktadır .
2. Enflasyon Oranları: Ülkelerin fiyat istikrarını ve para politikalarının etkinliğini gösteren önemli bir göstergedir.
3. İşsizlik Oranları: İş gücü piyasasının durumunu ve ekonominin genel sağlığını yansıtır.
4. Faiz Oranları: Merkez bankalarının para politikalarını ve ekonomik büyüme beklentilerini yansıtır.

Bu göstergeler, küresel ekonominin genel durumunu anlamak ve gelecekteki trendleri tahmin etmek için kullanılır.

Uluslararası Ticaret ve Yatırım Trendleri

Küresel piyasaların önemli bir bileşeni de uluslararası ticaret ve yatırım akışlarıdır.

Bu alandaki önemli trendler şunlardır:

1. Ticaret Dengesi: Bir ülkenin diğer ülkelerle yaptığı ticaretin dengesi, ihracat ve ithalat arasındaki farkı gösterir. Olumlu bir ticaret dengesi, ülkenin dışa açık, rekabetçi ve ekonomik olarak sağlam olduğunu gösterirken; negatif bir denge, ithalatın ihracatı aştığını ve dış ticaret açığının oluştuğunu ifade eder.
2. Doğrudan Yabancı Yatırımlar: Ülkelerin ekonomik çekiciliğini ve küresel yatırım trendlerini yansıtır.
3. Portföy Yatırımları: Uluslararası sermaye akışlarını ve yatırımcıların risk iştahını gösterir.
4. Döviz Kurları: Ülkelerin para birimlerinin birbirine karşı değerini ve uluslararası ticaretin dinamiklerini etkiler. Küresel piyasaların genel görünümü, bu endeksler, göstergeler ve trendlerin bir araya gelmesiyle şekillenir. ABD, Çin ve Avrupa Birliği (AB) gibi büyük ekonomilerin performansı, küresel ticaret akışları, yatırımlar ve finansal piyasalar üzerinde önemli etkilere sahiptir. Yatırımcılar ve politika yapıcılar, bu faktörleri yakından takip ederek küresel ekonominin gidişatını anlamaya ve gelecekteki fırsatları değerlendirmeye çalışırlar.

BORSA İSTANBUL'UN YAPISI VE İŞLEYİŞİ

Borsa İstanbul (BİST), Türkiye'nin önde gelen sermaye piyasası kurumudur. Bu bölümde, BİST'in yapısını, işleyişini ve önemli bileşenlerini inceleyeceğiz.

BİST ENDEKSLERİ

Borsa İstanbul, piyasadaki hareketleri takip etmek, finansal ürünlere dayanak oluşturmak ve kolektif yatırım araçları için karşılaştırma ölçütü sağlamak amacıyla çeşitli endeksler hesaplamaktadır.

Bu endeksler şunları içerir:

• Pay Endeksleri: İşlem gören payların grup performanslarını ölçmek için 152'si anlık, 304'ü seans sonlarında olmak üzere toplam 456 adet Pay Endeksi hesaplanmaktadır.
• BIST-KYD Endeksleri: Borçlanma araçları, kira sertifikaları, altın, mevduat ve fon gibi farklı yatırım araçlarının günlük getirilerini ölçmek için 40'ı anlık, 22'si seans sonlarında olmak üzere toplam 62 adet endeks bulunmaktadır.
• Sürdürülebilirlik Temalı Borçlanma Araçları Endeksleri: "Sürdürülebilir Borçlanma Aracı" veya "Yeşil Borçlanma Aracı" niteliğindeki araçların günlük getirilerini ölçmek için 4 adet endeks hesaplanmaktadır.
• Altına Dayalı Endeksler: Altın fiyatlarının günlük getirileri ile T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ihraç edilen altına dayalı kira sertifikaları ve altın tahvillerinin getirilerini ölçmek için 4 adet endeks bulunmaktadır.
• Risk Kontrol Endeksleri: Yatırımcıların piyasa oynaklığından korunmasına yardımcı olmak için 20 adet endeks hesaplanmaktadır.
• Kaldıraçlı ve Kısa Endeksler: Referans endeksin performansını belirli bir kaldıraç oranıyla yansıtmak için 6 adet endeks bulunmaktadır.

Borsa İstanbul, ayrıca diğer kuruluşlar adına 23 anlık, 42 gün sonu olmak üzere toplam 65 adet Pay Endeksi de hesaplamaktadır.

BİST'TE İŞLEM GÖREN ŞİRKETLER

Borsa İstanbul Pay Piyasası (PP), şirketlerin paylarının işlem gördüğü ana platformdur 7. BİST'te işlem gören şirketler çeşitli sektörleri temsil etmektedir. Örnek olarak:

• AEFES (Anadolu Efes Biracılık ve Malt): İmalat sektöründe, Gıda, İçecek ve Tütün alt sektöründe faaliyet göstermektedir.
• AGHOL (AG Anadolu Grubu Holding): Mali Kuruluş sektöründe, Holding alt sektöründe yer almaktadır.
• AKBNK (Akbank): Mali Kuruluş sektöründe, Bankacılık alt sektöründe faaliyet göstermektedir.
• AKCNS (Akçansa Çimento): İmalat sektöründe, Taş ve Toprağa Dayalı İmalat alt sektöründe yer almaktadır.
• AKFGY (Akfen Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı): Mali Kuruluş sektöründe, Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı alt sektöründe faaliyet göstermektedir.

Bu şirketler, Borsa İstanbul'un çeşitli sektörleri kapsayan yapısını göstermektedir.

YABANCI YATIRIMCILARIN BİST'TEKİ ROLÜ

Yabancı yatırımcılar, Borsa İstanbul'un önemli bir bileşenini oluşturmaktadır. Son dönemlerde yabancı yatırımcıların BİST'e olan ilgisinde artış gözlemlenmiştir. Bu durum, yerli yatırımcıların hareketlerini de desteklemektedir.

Yabancı yatırımcı sayısı ile çeşitli ekonomik göstergeler arasındaki ilişki, BİST'in dinamiklerini anlamak için önemlidir. Yapılan bir çalışmada:

Yabancı yatırımcı sayısı ile Borsa İstanbul tüm endeksi arasında çift yönlü bir Granger nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Ancak, yabancı yatırımcı sayısı ile USD/TL kuru, enflasyon oranı, faiz oranı ve tüketici güven endeksi arasında Granger nedensellik ilişkisi bulunamamıştır.

Bu bulgular, yabancı yatırımcıların BİST'teki rolünün karmaşık ve çok yönlü olduğunu göstermektedir.

Borsa İstanbul'un yapısı ve işleyişi, şeffaflık ve güven ilkelerine dayanmaktadır. Yatırımcılar, BİST'te işlem gören şirketlerin kamuya açıkladığı bilgilere Günlük Bülten, Veriler sayfaları ve Kamuyu Aydınlatma Platformu aracılığıyla erişebilmektedir. Bu şeffaflık, yatırımcıların bilinçli kararlar almasına ve piyasanın sağlıklı işlemesine katkıda bulunmaktadır.

Sonuç olarak, Borsa İstanbul'un yapısı ve işleyişi, çeşitli endeksler, farklı sektörlerden şirketler ve yabancı yatırımcıların katılımıyla şekillenmektedir. Bu dinamik yapı, Türkiye'nin finansal piyasalarının gelişimini ve küresel entegrasyonunu desteklemektedir.

KÜRESEL PİYASALARIN BORSA İSTANBUL ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Küresel piyasalar ve Borsa İstanbul arasındaki etkileşim, finansal entegrasyonun bir sonucu olarak giderek artmaktadır. Bu bölümde, bu etkileşimin farklı boyutlarını inceleyeceğiz.

KORELASYON ANALİZİ

Borsa İstanbul'un (BİST) diğer küresel piyasalarla olan ilişkisi, yatırımcılar için büyük önem taşımaktadır. Yapılan araştırmalar, BİST ile çeşitli uluslararası endeksler arasında anlamlı ilişkiler olduğunu göstermektedir.

Bir çalışmada, Türkiye (BİST 100) hisse senedi piyasası ile Almanya (DAX), İngiltere (FTSE 100), Japonya (NIKKEI 225), ABD (S&P500, DOW30, NASDAQ 100) ülke hisse senedi piyasa endeksleri arasında uzun dönemli anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Bu bulgu, BİST'in gelişmiş ülke borsalarıyla entegrasyonunun arttığını göstermektedir.

Ancak, aynı çalışmada Türkiye (BİST 100) ile Çin (SHANGHAI) arasında belirtilen dönem için anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Bu durum, BİST'in Asya piyasalarıyla olan ilişkisinin daha sınırlı olabileceğini düşündürmektedir.

Volatilite Yayılımı

Volatilite yayılımı, bir piyasadaki dalgalanmaların diğer piyasalara nasıl aktarıldığını gösterir. BİST ile küresel piyasalar arasındaki volatilite yayılımı, yatırımcılar ve politika yapıcılar için önemli bir göstergedir.

Bir araştırmada, BİST-100 endeksi ile çeşitli küresel finansal göstergeler arasındaki volatilite yayılımı incelenmiştir. Sonuçlar, ham petrol (BrP) ve EMBI volatilitesinin BİST-100 endeks volatilitesini azalttığını, diğer değişkenlerin volatilitelerinin ise BİST-100 endeks volatilitesini artırdığını göstermiştir. Ayrıca, Amerikan Doları Endeksi (DXY) volatilitesinin, BİST-100 endeks volatilitesi üzerinde en önemli değişken olduğu tespit edilmiştir.

Başka bir çalışmada, Türkiye hisse senedi piyasası ile uluslararası hisse senedi piyasaları arasındaki volatilite etkileşimleri araştırılmıştır. Sonuçlar, Türkiye hisse senedi piyasasına sadece ABD ve Çin piyasalarından volatilite yayılımı olduğunu göstermiştir. İlginç bir şekilde, Türkiye hisse senedi piyasasından diğer araştırılan piyasalara herhangi bir volatilite aktarımı tespit edilmemiştir.

EŞBÜTÜNLEŞME İLİŞKİLERİ

Eşbütünleşme ilişkileri, farklı piyasalar arasındaki uzun vadeli denge ilişkilerini gösterir. Bu ilişkiler, uluslararası portföy yönetimi ve çeşitlendirme açısından kritik öneme sahiptir.

Bir araştırmada, Türkiye ile G7 ülkelerinin borsa endeksleri arasındaki uzun vadeli ilişkiler incelenmiştir. Bulgular, Türkiye ile G7 ülkelerinin borsa endeksleri arasında tam bir entegrasyondan söz etmenin mümkün olmadığını göstermiştir. Bu durum, uluslararası yatırımcıların çeşitlendirme yoluyla risklerini azaltarak, sınırlı da olsa getiri sağlamalarının mümkün olduğunu düşündürmektedir.

Aynı çalışmada yapılan Granger nedensellik testi sonuçları, genel olarak gelişmiş ülke borsalarının Borsa İstanbul'un nedenseli olduğunu göstermiştir. Bu bulgu, gelişmiş ülke borsalarındaki hareketlerin BİST üzerinde etkili olabileceğini işaret etmektedir.

Borsa İstanbul'un küresel piyasalarla olan ilişkisi, yatırımcılar için çeşitli fırsatlar ve riskler sunmaktadır. Korelasyon analizi, volatilite yayılımı ve eşbütünleşme ilişkileri, bu etkileşimin farklı boyutlarını ortaya koymaktadır. Yatırımcıların, bu ilişkileri dikkate alarak portföy çeşitlendirmesi yapmaları önerilmektedir.

Örneğin, bir çalışmada BİST 100 endeksi ile değerli metaller arasındaki volatilite yayılımı incelenmiştir. Bulgular, BİST 100'den altına ve bakırdan BİST 100'e tek yönlü bir volatilite yayılımı olduğunu göstermiştir. Ayrıca, gümüş ve platin ile BİST 100 arasında çift yönlü bir volatilite yayılımı tespit edilmiştir. Bu sonuçlar, yatırımcıların hisse senetleri ve değerli metalleri portföylerinde birlikte bulundurmalarının risklerini en aza indirebileceğini düşündürmektedir.

Sonuç olarak, Borsa İstanbul'un küresel piyasalarla olan etkileşimi, finansal entegrasyonun artmasıyla birlikte daha da önem kazanmıştır. Yatırımcıların ve politika yapıcıların, bu etkileşimleri yakından takip etmeleri ve stratejilerini buna göre şekillendirmeleri önemlidir. Gelecekte yapılacak araştırmalar, bu ilişkilerin zaman içindeki değişimini ve farklı ekonomik koşullar altındaki davranışını inceleyerek, daha kapsamlı bir anlayış sunabilir.

SONUÇ

Küresel piyasaların Borsa İstanbul üzerindeki etkisi, finansal dünyada giderek artan bir öneme sahip. Bu çalışma, BİST'in uluslararası piyasalarla olan karmaşık ilişkisini gözler önüne serdi. Korelasyon analizi, volatilite yayılımı ve eşbütünleşme ilişkileri, BİST'in küresel ekonomideki yerini anlamak için önemli araçlar olarak öne çıktı.

Sonuç olarak, Borsa İstanbul'un küresel piyasalarla olan bağlantısı, hem fırsatlar hem de zorluklar sunuyor. Yatırımcıların ve politika yapıcıların bu dinamikleri yakından takip etmesi büyük önem taşıyor. İleriye dönük araştırmalar, bu ilişkilerin zaman içindeki değişimini inceleyerek daha kapsamlı bir bakış açısı sunabilir. Bu sayede, Türkiye'nin finansal piyasalarının küresel entegrasyonu daha iyi anlaşılabilir ve yönetilebilir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Soru: Borsa İstanbul hangi faktörlere bağlı olarak yükselir?

Cevap: Borsa İstanbul'daki hisse senetleri, ilgili şirketlerin bulunduğu sektörlerin olumlu gelişmeler göstermesi durumunda değer kazanır. Ayrıca, devlet tarafından verilen teşvikler şirketlerin büyümesini desteklediği için hisse fiyatlarını artırabilir. Ek olarak, ülkenin ekonomik verileri ne kadar iyi olursa, hisse senetleri o kadar değerlenir.

Soru: İstanbul borsasının değer kazanması neyi ifade eder?

Cevap: BIST 100 endeksinin yükselmesi, Türkiye ekonomisinin sağlıklı olduğunu ve Borsa İstanbul'da işlem gören en büyük 100 şirketin iyi bir performans sergilediğini gösterir.

Soru: Borsa İstanbul savaş gibi global olaylardan nasıl etkilenir?

Cevap: Uluslararası Ödemeler Bankası Genel Müdürü Agustin Carstens'e göre, savaş gibi durumlar petrol ve hisse senedi piyasalarında ani dalgalanmalara yol açabilir; ancak bu etkilerin uzun vadeli sonuçlarını öngörmek için erken olduğunu belirtiyor.

Soru: Borsa İstanbul'un ülkedeki önemi nedir?

Cevap: Borsa İstanbul, yatırımcıların hisse senedi alım-satım işlemlerini adil, güvenli, istikrarlı ve rekabetçi bir ortamda gerçekleştirmelerini sağlar. 1985 yılından bu yana faaliyet gösteren Borsa İstanbul, Türkiye'deki borsa işlemlerinin yapıldığı tek platformdur.