Memleket sandıkları nedir?

Ziraat Bankasının temellerini oluşturan Memleket Sandıkları, Osmanlı İmparatorluğunda sık sık karşılaşılan tefecilik ve yüksek faiz gibi sorunlara karşı bir önlem olarak oluşturulmuştur. Bu oluşumu kuran kişi, Mithat Paşa olmaktadır. Osmanlı İmparatorluğunun ilk kooperatifi olan Memleket Sandıkları ya da Memleket Sandığı, Avrupa kooperatiflerinden daha özgün ve farklı bir yapıda inşa edilmiştir. Modern bir kooperatif anlayışı bulunmayan Memleket Sandıkları, daha çok çiftçilerin dayanışma ve ekonomik birlikleri esas alınarak oluşturulmuştur. Eğer Osmanlı İmparatorluğu döneminde ciddi bir yere sahip olan Memleket Sandıkları hakkında daha detaylı bir bilgi edinmek istiyorsanız, işte Memleket Sandıkları hakkındaki tüm detaylar…

Memleket Sandıklarına Genel Bakış…

Osmanlı İmparatorluğunda özellikle 19. Yüzyılın ikinci yarısına kadar kırsal kesimlerde yaşayan çiftçilerin kredi ihtiyaçları için herhangi bir sistem yer almıyordu. Bu sebeple çiftçiler yüksek faizler karşılığında tefecilerden para alıyordu ve bu durum yüzünden çoğu çiftçi kötü bir durum içerisinde kalıyordu. Tefecilerin bu durumu fırsat olarak görmesi nedeniyle faizler her geçen gün artmaktaydı.

Hatta 1 yıllık bir hesap için %900 faiz gibi uçuk fiyatlar yer almaktaydı. Çiftçiler aşırı boyutlarda borçlandığı için tefecilere borcunu ödeyemediği gibi bir de ürettikleri malları tefecilere vermek zorunda kalıyordu. Sonuç olarak çiftçiler gerçekten zor günler yaşamaktaydı. Durum böyle olunca o zamanlarda Niş Valiliği yapan Mithat Paşa, çiftçilerin maddi durumunu ve mağdurluklarını düzeltebilmek adına Memleket Sandıklarını kurmaya karar verdi. Bir nevi kooperatif görevi gören Memleket Sandıkları, Osmanlı İmparatorluğu üzerinde kurulan ilk kooperatif olmaktadır.

Mithat Paşa, Niş Valiliği döneminde çiftçileri yakından takip ettiği için her bir durumu göz önüne almıştır. Bu nedenle çiftçilerin ekonomik bir sistem ile desteklenmesi gerektiğini düşündü. Bu düşünceler doğrultusunda Mithat Paşa, 1863 yılında devlet himayesinde olan Memleket Sandıklarını kurdu.

Memleket Sandıkları, günümüzde yer alan Ziraat Bankasının temelini oluşturan sistemin kendisidir. Kurulduğu dönemde büyük bir olay haline gelen ve başta çiftçiler olmak üzere herkesi ekonomik olarak refaha kavuşturan Memleket Sandıkları, günümüzde hala etkileri devam eden etmenler sunmuştur.

Memleket Sandıkları İşleyiş Şekli Nedir?

Çiftçilerin maddi kaynak bulabilmesi adına kurulan Memleket Sandıkları, ilk olarak 1863 yılında Mithat Paşa tarafından kurulmuştu. Ekonomik bir güvence olmadığı için tefecilerden %900 faizli para alan çiftçiler her yere borçlandıkları için ellerindeki ürünleri de tefecilere vermek zorunda kalıyordu.

Günümüz Ziraat Bankasının temel sistemi olarak ortaya çıkan Memleket Sandıkları, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğunun ilk kooperatifi olmaktadır. Memleket Sandıkları ilk olarak Pirot kasabasında kurulmuştur. Türk geleneklerinde yer alan yardımlaşma ve imece yöntemi ile yönetilen Memleket Sandıkları için ahşap kasalar üretildi. Her sandık için iki Müslüman, iki Hristiyan sorumlu tutulurdu. Günlük hesap defterleri ve nakit paralar ahşap sandıklarda saklanırdı.

Ahşap sandıklar çok güvenli olmadığı için ilerleyen dönemlerde demir sandıklara geçiş yapılmıştır. 1867 yılında yayımlanan Memleket Sandıkları Nizamnamesi sonucunda ülkenin her yerine kurulan Memleket Sandıkları oldukça popüler bir hal aldı. İşleyişte sandık bütçesinde oluşan giderler çıkartılınca kalan karın 2/3’ü sandığın bulunduğu yerin imar ve vakıf çalışmaları için kullanılmaktaydı. Sandıklar ilk başlarda etkili olsa bile zaman içerisinde işleyişlerinde sıralı bozulmalar meydana geldi.

Sonuç olarak Memleket Sandıkları eski etkisini kaybetmeye başladı. Bu nedenle 1883 yılında Menafi Sandıkları oluşturuldu. Merkeze bağlı olan Menafi Sandıkları, kısa süre sonra modern finans anlayışları temel alınarak işlev yapan Ziraat Bankası halini almıştır. Ziraat Bankası 15 Ağustos 1888 yılında kuruldu ve günümüze kadar gelmeyi başardı.

Kaynak: https://www.ziraatbank.com.tr/tr/bankamiz/hakkimizda/bankamiz-tarihcesi